บทนำ

ตัวเก็บประจุปรสิตคือ ส่วนประกอบที่แฝงในความต้านทาน ความจุ และความเหนี่ยวนำที่เกิดขึ้นเองในทุกวงจรไฟฟ้า แม้เราจะมองไม่เห็น แต่พวกมันส่งผลกับชีวิตประจำวันตลอดเวลา ไม่ว่าจะเป็นเน็ตช้า หูฟังเสียงซ่า เครื่องใช้ไฟฟ้าร้อน สัญญาณ Wi-Fi แกว่ง ตัวปรสิตเกิดได้จากทั้งอุปกรณ์ สายไฟ วัสดุรอบตัวไปจนถึงสภาพแวดล้อม

เวลาเราเล่นมือถือ เปิดพัดลม ชาร์จแบต หรือทำอะไรก็ตามที่เกี่ยวกับไฟฟ้า เราจะเห็นว่าแค่เราเสียบปลั๊กก็ติด แต่จริง ๆ แล้วข้างในวงจรพวกนี้ มีตัวละครลับ ที่คอยป่วนอยู่เงียบ ๆ นั่นก็คือสิ่งที่เรียกว่า ตัวเก็บประจุปรสิต หรือ ความต้านทาน ความจุไฟฟ้าและความเหนี่ยวนำนั่นเอง มันเปรียบเสมือนเพื่อนที่เราไม่ได้ชวน แต่เขาก็ยังตามมา ต่อให้นักออกแบบวงจรจะเก่งกาจสักแค่ไหน ก็ไม่มีใครหนีมันพ้น เพราะมันคือธรรมชาติของวัสดุ ไฟฟ้า และของโลหะ แต่ที่น่าสนใจก็คือ ตัวปรสิตนี้ ไม่ใช่เรื่องไกลตัวแบบที่เกิดแค่ในห้องแลปเท่านั้น ในชีวิตประจำวันเราก็เจอผลของ มันแทบจะตลอดเวลา แค่เราไม่รู้ว่าตัวการที่ทำให้เกิดปัญหากวนใจคืออะไร เช่น มือถือร้อนเวลาเล่นไปด้วยชาร์จไปด้วย Wi-Fi แกว่งตรงบางจุดในบ้าน ลำโพง มีเสียงจี่ หรือปลั๊กพ่วงร้อนจนน่าตกใจ ทั้งหมดนี้คือฝีมือของเจ้าปรสิตนั่นเอง

ตัวเก็บประจุปรสิตคืออะไร เกิดจากอะไร 

ตัวเก็บประจุปรสิตเปรียบเสมือนคุณสมบัติเสริมที่ติดมาพร้อมกับของ โดยที่เราไม่ได้ต้องการเช่น สายไฟทุกเส้นมีความต้านทานเพิ่มขึ้นนิดหน่อย ชิ้นส่วนโลหะสองอันวางใกล้กันมีค่าความจุไฟฟ้าขนาดเล็กเกิดขึ้น หรือ เมื่อกระแส ไฟไหลผ่านสายไฟจะเกิดสนามแม่เหล็กขึ้นเสมอ สิ่งเหล่านี้ คือ ตัวปรสิต มันเป็นสิ่งที่เลี่ยงไม่ได้เลยและต่อให้ตั้งใจทำให้วงจรสมบูรณ์แบบขนาดไหน  มันก็ยังมีปรสิตติดมาด้วยอยู่ดี เพราะมันคือธรรมชาติของโลกทางไฟฟ้า เหมือนรัก สามเส้าที่ไม่ได้อยากให้เกิด แต่มันก็ยังเกิดอยู่ดี สิ่งที่เราทำได้จึงไม่ใช่การกำจัด แต่คือการทำความเข้าใจมัน เพื่อให้เราอยู่กับมันได้ โดยที่เราไม่เดือดร้อน

ความต้านทานแฝง: ตัวต้นเหตุของความร้อนในอุปกรณ์

ความต้านทานแฝงเป็นสิ่งที่สัมผัสก็รู้ได้ทันที เพราะมันทำให้อุปกรณ์ร้อน เช่น เวลาที่ชาร์จมือถือแล้วร้อนจี๋ หรือ สายชาร์จร้อนจัดจนน่ากลัว ส่วนหนึ่งเกิดจาก ความต้านทานในสาย  ลองนึกภาพสายชาร์จเส้นบาง ราคาถูก  ความต้านทาน ก็จะมีค่าสูงกว่า ไฟเลยไหลลำบาก พอไฟไหลลำบาก มันก็จะสูญเสียพลังงาน จนเกิดความร้อนขึ้น โทรศัพท์มือถือและสายชาร์จจึงร้อน แถมยังทำให้ ชาร์จไฟได้ช้าลงด้วย

ปลั๊กพ่วงราคาถูกก็เช่นเดียวกัน ถ้าเอาไปเสียบพวกเครื่องใช้ไฟฟ้า ที่กินไฟหนักแบบหม้อหุงข้าว ไมโครเวฟ หรือเตารีด ความต้านทานในปลั๊กจะทำ ให้มันร้อนเร็ว ถ้าเกิดว่ามันร้อนจนเกินไปก็จะทำให้ไฟช็อต หรือ ไฟไหม้ได้เลย  นี่คือเหตุผลว่า ทำไมหลายคนถึงห้ามไม่ให้ใช้ปลั๊กพ่วงที่ไม่ได้คุณภาพ  ก็เพราะความต้านทานแฝง คือ สัญญาณบอกว่าอุปกรณ์ของเรากำลังเหนื่อยอยู่ และเราก็รู้สึกถึงมันได้ง่ายมากผ่านความร้อนที่เกิดขึ้น

ความจุไฟฟ้าแฝง และ ความเหนี่ยวนำแฝง

ความจุไฟฟ้าแฝงเปรียบเสมือนการดูดพลังงานสิ่งของที่อยู่ใกล้กันไว้ครู่หนึ่ง  ตัวอย่างที่หลายคนคุ้นเคยคือ  Wi-Fi ที่ใช้อืดบางบริเวณในบ้าน ทั้งที่เล่นจุดอื่น ลื่นไหลปกติ  สถานการณ์ข้างต้นนี้ ปัญหาไม่ได้เกิดจากเร้าเตอร์ แต่เกิดจากการ วางเร้าเตอร์ใกล้เฟอร์นิเจอร์ หรือ ผนังจนความจุแฝงไปกวนสนามสัญญาณ  และเครื่องใช้ไฟฟ้า  หรือเวลาปิดหน้าจอแล้วภาพค้างสักพัก ก่อนจะหายไป ก็เป็นเพราะ มีประจุไฟฟ้าตกค้างจากความจุแฝงนั่นเอง หรือ เหตุการณ์ที่ใกล้ตัว เรากว่านั้นคือ การโดนไฟฟ้าสถิตดีด เวลาจับแตะตัวคนอื่น ตอนอากาศแห้ง นั่นก็เป็นหลักการเดียวกันกับตัวเก็บประจุไฟฟ้านั่นเอง 

ส่วนความเหนี่ยวนำแฝง เป็นผลมาจากสนามแม่เหล็กที่เกิดขึ้น เมื่อไฟฟ้า ไหลผ่านสายไฟ  ทำให้เกิดการรบกวนสัญญาณ โดยเฉพาะอุปกรณ์ประเภท เครื่องเสียง  ปัญหาพื้นฐานที่หลายคนเจอคือ ลำโพงมีเสียงฮัมเบาๆ  เสียงจี่ หรือเสียงซู่ซ่า ทั้งที่ไม่ได้เปิดเพลงดังเกินไป ซึ่งเกิดขึ้นเพราะวางใกล้อะแดปเตอร์ หม้อแปลง หรือ สายไฟที่มีกระแสไหลแรงจนเกิดสนามแม่เหล็กขึ้นจนไป รบกวนสัญญาณเสียง  ในกรณีของสายชาร์จเส้นยาวก็จะทำให้การชาร์จช้าลง เพราะ ความเหนี่ยวนำเพิ่มขึ้น ไฟเลยไหลได้ไม่เต็มที่ กลายเป็นยิ่งชาร์จยิ่งช้า เรียกได้ว่า สนามแม่เหล็ก คือ ศัตรูที่ย่องเข้าข้างหลังเราเงียบ ๆ แอบมาป่วนแบบไม่ทันได้ตั้งตัว

ตัวเก็บประจุปรสิต กับการเชื่อมต่อแบบไร้สาย

เมื่อกล่าวถึงตัวเก็บประจุปรสิต หลายคนอาจนึกถึงพวกสายไฟ วงจร หรือ สิ่งที่ต้องต่อสายเข้าด้วยกัน แต่แท้จริงแล้วมันรวมถึงอุปกรณ์ไร้สายต่างๆ ด้วย ไม่ว่าจะเป็นสัญญาณ Wi-Fi, Bluetooth, หูฟังไร้สาย หรือ รีโมทแอร์ ทั้งหมดนี้ล้วนหนีผลกระทบจากปรสิตไม่พ้น ลองนึกภาพเวลาที่เราเดินไป มุมหนึ่งของบ้าน แล้วสัญญาณ Wi-Fi อยู่ดีๆ ก็อ่อนลง ทั้งที่เราก็ไม่ได้ทำอะไรผิด แค่เดินไปอีกห้อง ปรสิตอาจจะมาจากผนัง ปูน เหล็ก หรือ แม้แต่น้ำในตู้ปลาบ้านเรา เอง วัสดุเหล่านี้ดูดซับหรือสะท้อนสัญญาณได้ ทำให้เส้นทางที่สัญญาณวิ่งบิดเบี้ยว ไปแบบที่เราไม่รู้ตัว พอเป็นแบบนี้ เราก็จะเห็นได้ว่า ปัญหาสัญญาณแกว่งที่บ้าน ไม่ได้มาจากเร้าเตอร์ แต่มาจากปรสิตที่แฝงในสภาพแวดล้อมที่เปลี่ยนตลอดเวลา เช่น ถ้าฝนตก ความชื้นเพิ่มขึ้น อากาศมีโมเลกุลน้ำมากขึ้นก็ทำให้สัญญาณถูกดูด ซับได้มากกว่าเดิม หรือ แค่เพื่อนเดินผ่านระหว่างเรากับเร้าเตอร์ก็ทำให้สัญญาณ ดรอปได้แล้ว เนื่องจากร่างกายมนุษย์ประกอบด้วยนำ้เป็นส่วนใหญ่ ร่างกายจึงกลายเป็นกำแพงที่รบกวนคลื่นได้เช่นกัน  เราจึงควรจัดบ้าน ให้เหมาะกับสัญญาณเช่น ไม่วางเราเตอร์หลังตู้ หรือ มุมอับที่มีเหล็กเยอะ รวมถึงทำความเข้าใจเวลาเน็ตสะดุด ไม่ได้แปลว่าแพ็กเกจที่ซื้อไม่ดี แต่เกิดจากปรสิตในสถาพแวดล้อมรอบบ้านของเรานั่นเอง

ตัวเก็บประจุปรสิตในชีวิตประจำวัน

ถ้าตั้งใจมองรอบตัวให้ดี  พวกเราโดนตัวเก็บประจุปรสิตปั่นหัวอยู่แทบทุกวัน เช่น มือถือร้อนตอนเล่นไปชาร์จไป เพราะ ความต้านทาน และความเหนี่ยวนำแฝง กำลังทำงาน  หรือ Wi-Fi ที่อืดตรงมุมบ้าน เพราะ ความจุแฝงของผนัง หรือ เฟอร์นิเจอร์ และยังมีขั้วปลั๊กที่ร้อนง่ายเพราะสายเก่า ความต้านทานเพิ่ม  หรือ หูฟังมีเสียงฮัม หรือเสียงซ่า เพราะถูกสนามแม่เหล็กรบกวนจากเครื่องใช้ไฟฟ้าใกล้ ๆ  ตัวเก้บประจุปรสิตมีอยู่รอบตัวเรา แต่เราไม่เคยรู้ว่าต้นตอของมันคืออะไร แต่พอรู้แล้ว ก็เหมือนมีแว่นตาพิเศษ ทำให้เราเข้าใจว่า อุปกรณ์ไม่ได้รวนแบบไร้สาเหตุ 

แท้จริงแล้ว วิธีจัดการมันไม่ยากเลย ไม่ต้องเป็นวิศวกรไฟฟ้าก็สามารถทำได้ ในชีวิตจริงเราคงจะไม่ได้ถือมัลติมิเตอร์เดินไปวัดสายไฟทุกสายในบ้าน แต่การ เข้าใจคอนเซปต์ช่วยให้เราตัดสินใจหลายเรื่องได้ดีขึ้น เช่น ถ้าซื้อปลั๊กพ่วงใหม่ ควรเลือกซื้ออันที่ใช้วัสดุดีและสายทองแดงคุณภาพสูง เพราะจะลดความต้านทาน แฝงลง เครื่องใช้ไฟฟ้าทำงานได้เสถียรขึ้น แม้เป็นเรื่องเล็กน้อย แต่ก็ช่วยเพิ่มอายุ การใช้งานของอุปกรณ์เราได้มากกว่าที่คิด อีกอย่างหนึ่ง คือ เรื่องความยาวของ สายไฟที่หลายคนชอบมองข้าม  ยิ่งสายยาวเท่าไหร่ โอกาสเกิดความต้านทานแฝง และการเหนี่ยวนำก็จะมากเท่านั้นเช่น สายชาร์จเส้นยาวสะดวกก็จริง แต่การใช้สายที่ความยาวพอดีจะมีประสิทธิภาพมากกว่า เพราะ การเลือกใช้อุปกรณ์ ให้ถูกต้องจะช่วยลดปัญหาจากปรสิตได้โดยที่เราไม่ต้องทำอะไรยุ่งยากเลย

รวมถึงเวลาเราซื้ออุปกรณ์ไฟฟ้าที่เขาแถมหม้อแปลง หรือ อะแดปเตอร์มาให้ ถ้าอยากใช้ให้เต็มประสิทธิภาพจริงๆ ควรใช้ของเดิมที่ออกแบบมาคู่กัน เพราะ ผู้ผลิตคำนวณผลกระทบจากปรสิตทั้งหมดไว้แล้วเช่น ความต้านทานในคอยล์ การเหนี่ยวนำในสาย และความถี่ที่อุปกรณ์ต้องการ ถ้าเราไปใช้ของที่ไม่ได้ ออกแบบมาร่วมกัน บางครั้งอาจจะพอทำงานแทนกันได้ แต่ไม่เสถียรเท่าที่ ควรจะเป็น

สรุป

ความต้านทานแฝง ความจุ และการเหนี่ยวนำแฝง ไม่ใช่เรื่องไกลตัวแบบ ที่หลายคนคิดเลย มันเหมือนเงาที่เดินตามวงจรและอุปกรณ์ไฟฟ้าทุกชิ้น ไม่ว่า ของนั้นจะเล็กแค่ปลายเล็บ หรือ ใหญ่เท่าตู้เย็น มันเป็นสิ่งที่หลีกเลี่ยงไม่ได้ ดังนั้นการทำความเข้าใจมันจะทำให้เรารู้วิธีปรับตัวและอยู่ร่วมกับมันได้ดียิ่งขึ้น เช่น เลือกสายชาร์จที่เหมาะสม วางเร้าเตอร์ในที่มีเหมาะสมเพื่อป้องกันสัญญาณรบกวน เบื้องต้น หรือ แม้แต่การเข้าใจว่าของทุกอย่างมันเสื่อมตามเวลาก็ช่วยให้เราใช้ อุปกรณ์ได้คุ้มค่าขึ้น ประหยัดขึ้น และไม่หงุดหงิดกับปัญหาเล็กๆ ที่เกิดขึ้นแบบ ไร้สาเหตุอีกต่อไป